Quy định về quyền tác giả đối với tác phẩm âm nhạc 2023

Hiện nay việc sử dụng lậu các tác phẩm âm nhạc đang diễn ra một cách phổ biến. Vậy nhà nước đang quy định về quyền tác giả đối với tác phẩm âm nhạc như thế nào, cùng Luật Việt Hùng tìm hiểu qua bài viết sau:

Mục lục bài viết

Khái quát chung về tác phẩm âm nhạc

Khái niệm tác phẩm âm nhạc

Hệ thống pháp luật về sở hữu trí tuệ của Việt Nam cũng đã có quy định giải thích về thuật ngữ “tác phẩm”, cụ thể theo khoản 7, Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi năm 2019 thì thuật ngữ “tác phẩm” được hiểu là: “…7. Tác phẩm là sản phẩm sáng tạo trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật và khoa học thể hiện bằng bất kỳ phương tiện hay hình thức nào”[1].

Công ước Berne là điều ước quốc tế đa phương đầu tiên trong lĩnh vực QTG đã được ký ngày 09/9/1886 tại Thủ đô Berne của Thuỵ Sỹ. Việt Nam cũng là một trong số những thành viên của Công ước Berne. Theo quy định của Công ước Berne, “Tác phẩm văn học và nghệ thuật bao gồm toàn bộ các sản phẩm trong lĩnh vực văn học, khoa học và nghệ thuật mà không phụ thuộc vào cách thức và hình thức thể hiện…”[2].

Như vậy, tác phẩm theo phạm vi diễn giải của Công ước Berne được hiểu là các sản phẩm sáng tạo trong các lĩnh vực văn hoá, nghệ thuật, khoa học của các tác giả là công dân của các quốc gia là thành viên của Công ước này.

Tác phẩm âm nhạc là một loại tác phẩm thuộc lĩnh vực nghệ thuật. TPAN trong Tiếng Anh có nghĩa là musical works. Một TPAN hoàn chỉnh thường bao gồm ba yếu tố: giai điệu, hòa âm và tiết tấu. Tổ chức sở hữu trí tuệ thế giới WIPO cũng đã đưa ra khái niệm về TPAN như sau: “Bất kỳ tác phẩm nào bao gồm âm thanh hoặc chỉ chứa các ký tự âm nhạc ngay cả khi không bao gồm lời hay bất kỳ hành động nào nhằm mục đích được hát, nói hay biểu diễn với âm nhạc thì được coi là tác phẩm âm nhạc”[3].

Khái niệm TPAN lần đầu tiên được quy định tại Nghị định 100/2006/NĐ-CP ngày 21/9/2006, theo đó Điều 12 Nghị định 100/2006/NĐ-CP đã quy định “Tác phẩm âm nhạc là tác phẩm được thể hiện dưới dạng nhạc nốt trong bản nhạc hoặc các ký tự âm nhạc có hoặc không có lời, không phụ thuộc vào việc trình diễn hay không”.

Kế thừa quy định nêu trên, Nghị định số 22/2018/NĐ-CP ngày 23/02/2018 quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Sở hữu trí tuệ năm 2005 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ năm 2009 về QTG, quyền liên quan tiếp tục giải thích về thuật ngữ TPAN với sự sửa đổi cho phù hợp.

Theo đó, Điều 10 Nghị định số 22/2018/NĐ-CP đã giải thích: “Tác phẩm âm nhạc quy định tại Điểm d Khoản 1 Điều 14 của Luật Sở hữu trí tuệ là tác phẩm được thể hiện dưới dạng nhạc nốt trong bản nhạc hoặc các ký tự âm nhạc khác hoặc được định hình trên bản ghi âm, ghi hình có hoặc không có lời, không phụ thuộc vào việc trình diễn hay không trình diễn”.

Như vậy, có thể hiểu rằng, TPAN là một loại hình tác phẩm nghệ thuật, nó có thể là các nốt nhạc, ký tự âm nhạc trên giấy hoặc bản ghi âm, ghi hình và không phụ thuộc vào trình diễn hay không trình diễn. Một bản nhạc đã được sáng tác, cho dù không trình diễn trước công chúng, vẫn được xem là TPAN và được bảo hộ theo nguyên tắc luật định.

Đặc điểm của tác phẩm âm nhạc

Tác phẩm âm nhạc có những điểm đặc trưng như sau:

Một là, TPAN được thể hiện thông qua một dạng vật chất nhất định. Từ khái niệm được nêu trên có thể thấy rằng, TPAN phải được thể hiện thông qua một hình thức vật chất nhất định.

Hai là, TPAN là sự sáng tạo trực tiếp của con người, mang dấu ấn cá nhân của người sáng tạo ra nó.

Ba là, TPAN là sản phẩm trí tuệ nguyên gốc mang đặc trưng riêng biệt của người sáng tạo.

Phân loại tác phẩm âm nhạc

Có thể phân TPAN thành các loại chính như sau:

– Tác phẩm âm nhạc cổ điển: TPAN cổ điển được dùng để chỉ những bản nhạc được soạn từ nhiều thế kỷ trước, mang phong cách riêng biệt của những nhà soạn nhạc nổi tiếng như Beethoven, Mozart.

– Tác phẩm âm nhạc truyền thống: là các TPAN có giai điệu âm nhạc mang âm hưởng dân tộc.

– Tác phẩm âm nhạc đại chúng: Âm nhạc đại chúng là một trường phái âm nhạc có khả năng cuốn hút rất lớn và nó được truyền tải đến khán giả thông qua ngành Công nghiệp Âm nhạc.

Ngoài việc phân loại TPAN thành ba loại như trên, thì còn có thể phân chia dựa trên chức năng của TPAN và cách thức sản xuất TPAN:

– Dựa trên cách thức sản xuất, TPAN được chia thành nhạc độc quyền (indie) và nhạc chính thống (mainstream). Mainstream là dòng nhạc chính thống; Indie là dòng nhạc được tạo ra bởi những nghệ sĩ tự do, không phụ thuộc bất kỳ công ty nào, đây là một dòng nhạc khó, đòi hỏi yêu cầu kỹ thuật cao;

– Dựa theo chức năng của TPAN, TPAN được chia ra thành: Tình khúc; Nhạc thiếu nhi, đồng dao, hát ru; Tôn giáo như thánh ca hay phúc âm; Nhạc cách mạng như hành khúc, quốc ca, trường ca; Nhạc chiến tranh, phản kháng và phản chiến, Nhạc vũ trường như pasodope; Tango…; Nhạc soundtrack như nhạc phim, game, kịch, operette…; Thơ; Comedy và parody; Nhạc giáng sinh, đám cưới, tang lễ, sinh nhật.

Quyền tác giả đối với tác phẩm âm nhạc

Khái niệm quyền tác giả đối với tác phẩm âm nhạc

Các tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học nói chung, tác phẩm âm nhạc nói riêng là những sản phẩm sáng tạo của trí tuệ con người, hay nói cách khác tác phẩm âm nhạc là một loại “tài sản” thuộc quyền sở hữu của người tác giả hoặc chủ sở hữu của tác phẩm đó.

Các tác phẩm âm nhạc có khả năng được phổ biến và khai thác ở nhiều quốc gia trên thế giới, cho nên rất dễ bị sử dụng một cách tràn lan, gây ảnh hưởng đến tác giả, chủ sở hữu của các tác phẩm. Do vậy, đặt ra yêu cầu là phải thiết lập một hệ thống bảo hộ QTG đối với các tác phẩm âm nhạc.

Hiện nay, chưa có bất kỳ định nghĩa thống nhất nào về thuật ngữ “QTG”. Theo tiếng Anh QTG nghĩa là quyền sao chép, vì từ “coppyright” được ghép từ “coppy” (sao chép) và “right” (quyền). Quyền tác giả hay tác quyền (copyright) là độc quyền của một tác giả cho tác phẩm của người này. Quyền tác giả được dùng để bảo vệ các sáng tạo tinh thần có tính chất văn hóa không bị vi phạm bản quyền, như các bài viết về khoa học hay văn học, sáng tác nhạc, ghi âm, tranh vẽ, hình chụp, phim và các chương trình truyền thanh.

Công ước Berne về bảo hộ các tác phẩm văn học và nghệ thuật năm 1886 quy định rằng quyền tác giả được bảo hộ bao gồm quyền kinh tế và quyền tinh thần. Quyền kinh tế mà Công ước Berne dành cho tác giả bao gồm:

+ Quyền sao chép và những quyền thuộc quyền này (Điều 9);

+ Quyền trình diễn và truyền phát tới công chúng một cuộc trình diễn tác phẩm kịch và âm nhạc (Điều 11);

+ Quyền phát sóng hoặc truyền phát tới công chúng bằng bất cứ phương tiện vô tuyến khác (Điều 11 Bis);

+ Quyền đọc trước công chúng, truyền phát bản đọc tác phẩm văn học tới công chúng (Điều 11 Ending);

+ Quyền phóng tác, cải biên, chuyển thể (Điều 12);

+ Quyền đối với tác phẩm điện ảnh; quyền hưởng lợi ích vật chất trong việc bán lại tác phẩm (Điều 14 ter).

Pháp luật về sở hữu trí tuệ của Việt Nam cũng đã đưa ra giải thích đối với thuật ngữ “quyền tác giả”, cụ thể khoản 2, Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi năm 2019 đã định nghĩa về “quyền tác giả” như sau: “… 2. Quyền tác giả là quyền của tổ chức, cá nhân đối với tác phẩm do mình sáng tạo ra hoặc sở hữu…”.

Như vậy, quyền tác giả được hiểu là tổng hợp các quyền nhân thân và quyền tài sản của tác giả, của chủ sở hữu quyền tác giả đối với tác phẩm do chính mình sáng tạo ra hoặc sở hữu.

Đặc điểm của quyền tác giả đối với tác phẩm âm nhạc

Quyền tác giả đối với tác phẩm âm nhạc có những đặc điểm riêng biệt so với các đối tượng khác trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, cụ thể như sau:

Một là, chủ thể được bảo hộ quyền tác giả bao gồm tác giả (nhạc sĩ) và chủ sở hữu quyền tác giả.

Hai là, khách thể của quyền tác giả trong trường hợp này là tác phẩm âm nhạc được chính các tác giả (nhạc sĩ) sáng tác ra.

Ba là, về nội dung, từ những phân tích nêu trên có thể thấy quyền tác giả đối với tác phẩm âm nhạc bao gồm các quyền nhân thân và các quyền tài sản của các chủ thể đối với tác phẩm âm nhạc đó.

Bốn là, quyền tác giả đối với tác phẩm âm nhạc được bảo hộ tự động. Kết quả của hoạt động sáng tạo ra tác phẩm âm nhạc mang tính nguyên gốc và được thể hiện dưới hình thức vật chất nhất định sẽ được công nhận là tác phẩm âm nhạc và được pháp luật về quyền tác giả đối với tác phẩm âm nhạc thừa nhận và bảo vệ.

Năm là, quyền tác giả đối với tác phẩm âm nhạc được bảo hộ mà không phụ thuộc vào nội dung hay giá trị nghệ thuật của tác phẩm âm nhạc.